Historia

Historia Katedry i badania naukowe

Rozwój radiochemii środowiska oraz chemicznej i radiochemicznej analizy śladowej wiąże się z osobą dra hab. Bogdana Skwarca (prof. od 2005), który w roku 1996 zainicjował utworzenie Pracowni Radiochemii Środowiska (w strukturze organizacyjnej Katedry Chemii Fizycznej). W roku 1999 Pracownia została włączona w skład Katedry Chemii Analitycznej, której kierownikiem został dr hab. Bogdan Skwarzec, prof. nadzw. W roku 2001, w ramach Katedry Chemii Analitycznej, powstał Zakład Chemii Supramolekularnej, którego kierownikiem został dr hab. inż. Tadeusz Ossowski, a w roku 2003 nastąpiło jego wydzielenie ze struktury  Katedry Chemii Analitycznej.

Od 1 kwietnia 2009 roku w ramach reorganizacji Wydziału Chemii powstała Katedra Analityki i Radiochemii Środowiska, która w latach 2011–2013 funkcjonowała jako  Zakład Analityki i Radiochemii Środowiska. Po przekształceniach organizacyjnych w dniu 20 grudnia 2013 roku, z  połączenia Zakładu Analityki i Radiochemii Środowiska oraz dwóch  niezależnych Pracowni – Chemii Środowiska i Ekotoksykologii (dawnego Zakładu Chemii Środowiska i Ekotoksykologii, powstałego w 1994 roku i kierowanego przez dra hab. Jerzego Falandysza, prof. od 1998)  oraz Chemometrii Środowiska (utworzona w 2008 roku i kierowana przez dr Tomasza Puzyna) – powstała Katedra Chemii i Radiochemii Środowiska, kierowana przez prof. B. Skwarca. Od roku 2013 w skład tej katedry wchodzą 3 Pracownie: Analityki i Radiochemii Środowiska (kierowana przez prof. B. Skwarca), Chemii Środowiska i Ekotoksykologii (kierowana przez prof. J. Falandysza) i Chemometrii Środowiska (kierowana przez dr hab. T. Puzyna, prof. nadzw.).

Kadry

W roku 1999,w skład Katedry Chemii Analitycznej – oprócz wymienionego wyżej kierownika – weszli:  dr Marek Ciurak, dr Waldemar Nowicki i dr inż. Tadeusz Ossowski (adiunkci), dr Krystyna Kozubek i dr Tomasz Pluciński (starsi wykładowcy), mgr Jaromir Kira, mgr Bożena Kościuszko-Panek i mgr Grzegorz Romanowski (asystenci),  mgr Alicja Boryło (specjalista) oraz Irena Bartoszewicz, Olimpia Bławat (od 2000), Wiesława Korus i Bożena Nowak (technicy). W roku 2001 do Zakładu Chemii Supramolekularnej  przeszli: dr hab. Inż. Tadeusz Ossowski, dr Marek Ciurak i mgr Jaromir Kira.

W roku 2009 powstała Katedra Analityki i Radiochemii Środowiska, której skład osobowy, oprócz wymienionego wyżej kierownika, był następujący: dr Alicja Boryło, dr Dagmara Strumińska, dr Waldemar Nowicki, dr Grzegorz Romanowski (adiunkci), dr Tomasz Pluciński (starszy wykładowca) i Olimpia Bławat (technik).

W dawnym Zakładzie Chemii Środowiska i Ekotoksykologii (obecnie Pracowni Chemii Środowiska i Ekotoksykologii) w latach 1994–2014 pracowali (oprócz osób wymienionych wyżej, pełniących funkcje kierownicze): dr Dorata Danisiewicz-Czupryńska i dr Leszek Bielawski,  natomiast w Pracowni Chemometrii Środowiska w latach 2008–2013 zatrudniony był dr Marek Gołębiowski. Skład osobowy pracowni tworzących Katedrę Chemii i Radiochemii Środowiska (na koniec 2016 roku) był następujący: Pracownia Analityki i Radiochemii Środowiska – prof. B. Skwarzec (kierownik), dr hab. Dagmara Strumińska-Parulska, prof. nadzw., dr hab. Alicja Boryło i dr Grzegorz Olszewski; Pracowni Chemii Środowiska i Ekotoksykologii – prof. J. Falandysz (kierownik) oraz Pracowni Chemometrii Środowiska – dr hab. T. Puzyn, prof. nadzw. (kierownik), dr Agnieszka Gajewicz i dr inż. Karolina Jagiełło.

Niektóre osoby ongiś związane z Katedrą Chemii Analitycznej, Katedrą Analityki i Radiochemii Środowiska oraz Katedrą Chemii i Radiochemii Środowiska przeszły na emeryturę: dr Krystyna Kozubek (2003), dr Marek Ciurak (2007), dr Tomasz Pluciński (2011) i technik Olimpia Bławat (2016), a kolejne do innych jednostek – dr Grzegorz Romanowski przeszedł do Katedry Chemii Analitycznej (2009), a dr Waldemar Nowicki do Zakładu Dydaktyki i Popularyzacji Nauki(2013).

Badania/osiągnięcia naukowe

Główne kierunki badań Pracowni Analityki i Radiochemii Środowiska: oznaczanie, rozmieszczenie i nagromadzanie naturalnych (²¹⁰Po, ²¹⁰Pb, ²³⁴U,²³⁵U, ²³⁸U, ²³²Th) i sztucznych (⁵⁵Fe, ⁶³Ni, ²³⁸Pu, ^239+240Pu, ²⁴¹Pu i ²⁴¹Am) pierwiastków promieniotwórczych w środowisku przyrodniczym; analiza nierównowagi promieniotwórczej ²¹⁰Po/²¹⁰Pb, ²³⁴U/²³⁸U, ²³⁵U/²³⁸U  i ²³⁸Pu/^239+240Pu pozwalająca na określenie źródeł pochodzenia polonu, uranu i plutonu w ekosystemach naturalnych; analiza spływu polonu, uranu i plutonu z dorzecza Wisły i Odry; analiza wpływu hałdy fosfogipsów w Wiślince na otaczające środowisko przyrodnicze; oznaczanie radionuklidów naturalnych i sztucznych w żywności oraz analiza procesów ich nagromadzania w organizmie ludzkim; analiza materiału środowiskowego pod kątem zawartości wybranych metali ciężkich (Fe, Cd, Cu, Pb, Hg i Ni). Badania były i są realizowane we współpracy z licznymi instytutami zagranicznymi, między innymi z: Instytutem  Pierwiastków Transuranowych (Karlsruhe, Republika Federalna Niemiec), Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA, Monako), Uniwersytetem w Lund (Szwecja), Uniwersytetem w Sewilli (Hiszpania), Narodowym Centrum Akceleratorowym (Sewilla, Hiszpania) i Uniwersytetem w Southampton (Wielka Brytania).

Tematyka badawcza Pracowni Chemii Środowiska i Ekotoksykologii skupia się na: analizie nagromadzania metali przez grzyby wyższe oraz współzależności występowania metali w owocnikach grzybów wielkoowocnikowych i glebie; występowaniu w środowisku przyrodniczym polichlorowanych naftalenów oraz modelowaniu ich właściwości fizykochemicznych i termodynamicznych, toksyczności i składu preparatów technicznych; określaniu wpływu budowy chemicznej na toksyczność trwałych zanieczyszczeń organicznych; analizie zanieczyszczeń części południowej Morza Bałtyckiego trwałymi, toksycznymi i ulegającymi biokumulacji związkami halogenoorganicznymi; zagadnieniach inwentaryzacji i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych – polichlorowanych bifenyli, polichlorowanych terfenyli; problematyce skażenia środowiska rtęcią, sulfonamidem perfluorooktanu, siarczanem perfluoroheksanu, kwasem perfluorooktanowym i siarczanem perfluorooktanu. Badania prowadzone w Pracowni Chemii Środowiska i Ekotoksykologii realizowane były i są we współpracy z instytucjami z krajów Unii Europejskiej oraz  Japonii i Chin.

Główne kierunki badań Pracowni Chemometrii Środowiska to: modelowanie zależności między strukturą chemiczną a aktywnością i właściwościami fizykochemicznymi (ang. Quantitative Structure-Activity Relationships, QSAR i Quantititaive Structure-Property Relationships, QSPR) w ocenie ryzyka, jakie substancje chemiczne stwarzać mogą dla zdrowia człowieka i środowiska; modelowanie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w środowisku; zastosowanie metod chemometrycznych w chemii środowiska. Badania prowadzone w Pracowni Chemometrii Środowiska realizowane były i są we współpracy z licznymi  instytucjami z krajów Unii Europejskiej, Stanów Zjednoczonych, Japonii, Chin i Indii.

Głównym osiągnięciem naukowym Katedry Chemii i Radiochemii Środowiska  oraz Pracowni wchodzących w jej skład jest stworzenie od podstaw gdańskiej szkoły radiochemii i analizy radiochemicznej, która cieszy się uznaniem naukowym zarówno w kraju,  jak i na arenie międzynarodowej. Przykłady tego uznania to: zaproponowanie schematu obiegu i nagromadzania radionuklidów polonu, uranu i plutonu w ekosystemie południowego Bałtyku; opracowanie map spływu do Bałtyku radionuklidów polonu, uranu i plutonu z dorzeczy Wisły, Odry i rzek Przymorza; poznanie procesów nagromadzania polonu ²¹⁰Po w organizmie człowieka oraz wydalania radionuklidu z organizmu; dokonanie specjacji polonu, uranu i plutonu w środowisku przyrodniczym oraz wdrożenie metod radiochemicznych do badania żywności. Najważniejsze osiągnięcia Pracowni Chemii Środowiska i Ekotoksykologii to: rozpoznanie stężeń oraz  procesów nagromadzania silnie toksycznych i trwałych substancji zanieczyszczających środowisko przyrodnicze (polichlorowanych naftalenów, polichlorowanych bifenyli, metali i metaloidów) i ich migracji w żywności oraz określenie wpływu budowy chemicznej na toksyczność trwałych zanieczyszczeń organicznych. Najważniejszym osiągnięciem naukowym Pracowni Chemometrii Środowiska jest zaadoptowanie stosowanych między innymi w farmacji metod ilościowego modelowania zależności pomiędzy strukturą chemiczną a aktywnością biologiczną (QSAR) na grunt nanotechnologii. Badania zostały zrealizowane w ramach koordynowanych przez dra hab. T. Puzyna projektów: 7. Programu Ramowego UE (NanoPUZZLES i NanoBRIDGES), Programu Ramowego HORYZONT 2020 (NanoReg2), HARMONIA Narodowego Centrum Nauki oraz FOCUS Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Pracownicy Pracowni Chemometrii Środowiska wspólnie z National Institute for Environmental Studies (Japonia) opracowali i wdrożyli metodykę modelowania rozprzestrzeniania się substancji chemicznych w środowisku.

Dydaktyka/kształcenie kadr

Wkład Katedry Chemii Analitycznej, Katedry Analityki i Radiochemii Środowiska oraz  Katedry Chemii i Radiochemii Środowiska w kształceniu na Wydziale Chemii UG w ciągu ostatnich 18 lat był znaczący i wielokierunkowy.  Przez cały ten okres osoby związane z Katedrą dydaktycznie prowadziły i rozwijały zajęcia z zakresu szeroko rozumianej chemii analitycznej, chemii jądrowej, procesów reaktorowych, chemii i radiochemii środowiska, chemicznej i radiochemicznej analizy śladowej, ochrony radiologicznej, toksykologii i metod chemometrycznych stosowanych w badaniach środowiska.  Zajęcia były prowadzone na 5 kierunkach studiów (chemia, ochrona środowiska, bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna, kryminologia oraz  biznes chemiczny) i nawiązywały do tematów prowadzonych prac badawczych, prac doktorskich i dyplomowych.

Wkładem w osiągnięcia edukacyjne Wydziału są rzesze absolwentów, którzy pod opieką pracowników Katedry Chemii Analitycznej, Katedry Analityki i Radiochemii Środowiska oraz Katedry Chemii i Radiochemii Środowiska uzyskali tytuły zawodowe magistra lub licencjata. Są też liczne osoby, które otrzymały stopień naukowy doktora, prowadząc badania w Katedrze (Katedrach)  i przygotowując rozprawy pod promotorską opieką: prof. J. Falandysza – Lidia Strandberg, Anna Florek, Monika Falandysz-Piotrowska, Joanna Włodarczyk, Dorota Danisiewicz-Czupryńska, Leonard Boszke, Beata Brudnowska, Adriana Dembowska, Barbara Wyrzykowska, Andrzej Brzostowski, Aneta Frankowska, Marcin Filip Jędrzejczak, Leszek Bielawski, Krzysztof Lipka, Ilona Bochentin, Magdalena Gucia, Tomasz Puzyn, Aneta Mazur, Anna Orlikowska, Krzysztof Chudzyński, Artur Świeczkowski, Paweł Rostowski, Aleksandra Chojnacka i Małgorzata Drewnowska; prof. B. Skwarca – Piotr Stepnowski, Alicja Boryło, Dagmara Ida Strumińska, Jan Ulatowski, Paweł Gaca, Anna Jahnz, Małgorzata Prucnal, Jacek Fabisiak, Agnieszka Tuszkowska, Magdalena Pawlukowska, Krzysztof Janusz Kabat i Grzegorz Antoni Olszewski oraz  dra hab. T. Puzyna – Agnieszka Katarzyna Gajewicz i Natalia Syzochenko.

Uczestnictwo w życiu akademickim/naukowym

Osoby związane z Katedrą Chemii  i Radiochemii Środowiska  pełniły lub pełnią ważne funkcje w strukturze organizacyjnej UG oraz instytucjach i organizacjach o zasięgu krajowym i międzynarodowym. I tak, prof. B. Skwarzec jest członkiem Komitetu Chemii Analitycznej PAN (od 2003), International Nuclear Chemistry Society (od 2003), Polskiego Towarzystwa Chemicznego (od 2000), Gdańskiego Towarzystwa Naukowego (od 2001), a w latach 2005–2008 był członkiem  Komisji Chemii Jądrowej i Radiacyjnej Państwowej Agencji Atomistyki, Komitetu Chemii Morza PAN (1986–2014), Rady Naukowej Instytutu Oceanologii PAN (1987–2000) i ekspertem Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej (2003–2005). W Uniwersytecie Gdańskim był członkiem Senackiej Komisji Badań  Naukowych i Współpracy z Zagranicą (1999–2005), a obecnie jest członkiem Uczelnianej Komisji Oceniającej (od 2012). Przewodniczył komitetom organizacyjnym Sekcji chemii środowiska, chemii morza i radiochemii Zjazdów Polskiego Towarzystwa Chemicznego (PTChem) oraz Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Gdańsku (1997, 2006, 2015). Profesor jest członkiem Rad Redakcyjnych czasopism „Journal of Radioanalytical  Nuclear  Chemistry”  oraz  „ISRN Environmental Chemistry”. Dr hab. D. Strumińska-Parulska jest członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego oraz the International Union of Radioecology, a także Pełnomocnikiem Dziekana do spraw Wymiany Zagranicznej Studentów Przyjeżdzających (od 2015). Dr hab. Alicja Boryło jest członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego (od 2000), oraz Komisji do spraw Studiów i Komisji do spraw Ryzyka w UG. W latach 2013–2015 była członkiem międzywydziałowej komisji do spraw utworzenia kierunku studiów bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna (prowadzonego przez Wydziały Chemii oraz Matematyki, Fizyki i Informatyki).

Profesor J. Falandysz był członkiem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych, Sekcji Toksykologii i Ochrony Środowiska Komitetu Nauk Weterynaryjnych PAN, Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego, Sekcji Chemii Morza Komitetu Badań Morza PAN, Society of Environmental Toxicology and Chemistry, Svenska Havsforskiningsöreningen i Gdańskiego Towarzystwa Naukowego oraz jest członkiem The Japanese Society of Scientific Fisheries (od 1991), The International Society of Trace Element Biogeochemistry (od 2009), Polskiego Towarzystwa Mykologicznego (od 2012, członkiem założycielem) i zespołu ekspertów do spraw dioksyn Światowej Organizacji Zdrowia/Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych (WHO/UNEP, od 2011). Profesor jest ponadto członkiem Rad Redakcyjnych czasopis: „Journal of Environmental Science and Health, Part A”, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, „African Journal of Agricultural Research”, „Scientific and Technical Bulletin of <<Aurel Vlaicu>> University, Series: Chemistry”, „Food Science & Engineering” i „The Open Environmental & Biological Monitoring Journal”. Profesor przewodniczy międzynarodowej konferencji „38^th International Symposium on Halogenated Persistent Organic Pollutants Dioxin 2018 & 10^th International PCB Workshop”, która odbędzie się w Krakowie w roku 2018.

Dr hab. T. Puzyn jest członkiem Europejskiego Klastra NanoSafety, Komitetu Sterującego Akcji MODENA realizowanej w ramach COST-Europejskiej Współpracy w Nauce i Technologii, Zespołu Chemometrii i Metrologii Chemicznej Komitetu Chemii Analitycznej PAN, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Klubu Stypendystów Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej oraz członkiem zwyczajnym Krajowej Rady Koordynatorów Projektów Badawczych UE. Jest przewodniczącym komitetu naukowego międzynarodowej konferencji „CompNanoTox-Conference on Computational Nanotoxicology”. Był zapraszany jako ekspert na spotkania grup roboczych OECD. Jest członkiem Rad Redakcyjnych czasopism „Journal of Nanotoxicology and Nanomedicine” oraz „International Journal of Quantitative Structure-Property Relationships”. Na Uniwersytecie Gdańskim jest członkiem Senackiej Komisji do spraw Komercjalizacji i Transferu Technologii.

Nagrody/wyróżnienia/uznania

Profesor B. Skwarzec jest laureatem  Nagrody Sekretarza Wydziału VII PAN   im. Maurycego Piusa Rudzkiego za monografię "Polon, uran i pluton w ekosystemie południowego Bałtyku" (1996), otrzymał indywidualnie Nagrody Dyrektora Instytutu Oceanologii PAN (1985, 1986, 1988) i Nagrodę Rektora Uniwersytetu Gdańskiego (2004).

Dr hab. D. Strumińska-Parulska jest laureatką konkursu Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego za najlepszą pracę doktorską (2004), a dr Grzegorz Olszewski jest laureatem konkursu Gdańskiego Towarzystwa Naukowego za najlepszą pracę doktorską (2015).

 Profesor J. Falandysz jest laureatem międzynarodowych stypendiów naukowych: „Long-term Visiting Professor Fellowship Award” (Tokio, 1990) i „Short-term Senior Visiting Professor Fellowship Award” (Tokio, 2000) z The Japanese Society for Promotion of Science w Japonii; ”Valfrid Paulssons gåstprofessur” (Sztokholm, 1995) z Statens Naturvårdsverk w Szwecji i „Visiting Professorship for Senior International Scientists Award” (Pekin, 2010) z China Academy of Sciences w Chinach oraz stypendiów krajowych: Wydziału Nauk Rolniczych i Leśnych PAN (1986), Ministra Edukacji Narodowej (1995) i Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych (1985, 1990).

Dr hab. T. Puzyn został wyróżniony stypendiami: Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego dla najlepszych doktorantów i młodych pracowników naukowych (2003), START Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2006), Japońskiego Towarzystwa Popierania Nauki (2007), HOMING Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2008), FOCUS Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2010) i Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców (2011) oraz uhonorowany nagrodami Gdańskiego Towarzystwa Naukowego za najlepszą pracę doktorską (2006), Prezesa Rady Ministrów za badania będące podstawą nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego (2013) i zespołową Rektora UG (2015). Dr Agnieszka Gajewicz została wyróżniona stypendiami: Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia dla doktorantów (2012) oraz młodych naukowców (2014) i „InnoDoktorant” (2012) oraz uhonorowana nagrodą Gdańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego za najlepszą pracę doktorską (2013) oraz Nagrodami Rektora UG. Dr inż. Karolina Jagiełło jest laureatką konkursu „Program rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego w obszarach Europa 2020 (UG 2020)” oraz została wyróżniona nagrodą zespołową Rektora UG (2015).